หะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

เป็นหนังสือที่ใช้สอนใน ของคณะอิสลามศึกษา มอ.ปัตตานี

โดย อาจารย์ อับดุลเลาะ การีนา มีทั้งหมด 7บท ต่อมาด้วยหะดีษต่างๆอีก 4 บทนะ

ระดับที่สี่   หะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

หะดีษระดับนี้มีสาเหตุมาจากความบกพร่องในแง่คุณธรรมของนักรายงานซึ่งมีลักษณะเป็นคนฟาสิก  ถูกกล่าวหาว่าเป็นคนโกหก   มัตรูก   มุนกัร  เฎาะอีฟญิดดัน

หัวข้อย่อย	วัตถุประสงค์ของการเรียนรู้
1. หะดีษเฎาะอีฟ ญิดดัน 2. หะดีษมัตรูก 3. หะดีษมุนกัร	1. เข้าใจหะดีษเฎาะอีฟญิดดันและส่วนที่เกี่ยวข้อง 2. เข้าใจหะดีษมัตรูกและส่วนที่เกี่ยวข้อง 3. เข้าใจหะดีษมุนกัรและส่วนที่เกี่ยวข้อง

1.   นิยาม

หะดีษเฎาะอีฟญิดดัน คือ  หะดีษที่รายงานโดยผู้รายงานที่มีลักษณะต่าง ๆ เช่น  มัตรูก  มุนกัร ถูกกล่าวหาว่าเป็นคนโกหก ฟาสิก และเฎาะอีฟญิดดัน

2.   ตัวอย่างหะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

หะดีษเฎาะอีฟญิดดันมีมากมาย  แต่ที่จะยกตัวอย่างเพียงบางหะดีษเท่านั้น เช่น

عن عبد الله بن عمر رضي الله عنهما عن النبي صلى الله عليه وسلم قال : (( ما يمنع أحدكم إذا عسر عليه أمر معيشته أن يقول إذا خرج من بيته : بسم الله على نفسي ومالي وديني، اللهم رضني بقضائك، وبارك لي فيما قدر لي حتى لا أحب تعجيل ما أخرتُ ولا تأخير ما عجلتُ ))

ความว่า   จากอับดุลเลาะ เบ็ญอุมัร t เล่าจากท่านนบี r ซึ่งท่านกล่าวว่า “ไม่มีสิ่งใดกีดกั้นคนใดในหมู่พวกเจ้า เมื่อรู้สึกยุ่งยากต่อการงานให้เขาอ่านดุอาอฺในขณะที่จะก้าวเท้าออกจากบ้าน “بسم الله على نفسي ومالي وديني، اللهم رضني بقضائك، وبارك لي فيما قدر لي حتى لا أحب تعجيل ما أخرت ولا تأخير ما عجلت ” (อิบนุอัซซุนนีย์ : 352)

อิบนุหะญัร อัลอัสเกาะลานีย์ กล่าวว่า  หะดีษนี้เป็นหะดีษเฆาะรีบ บันทึกโดย   อิบนุ    อัสสุนนีย์  ซึ่งในสะนัดของหะดีษมีผู้รายงานท่านหนึ่งชื่อว่า อีซา เบ็ญ มัยมูน มีสถานะเป็นคนเฎาะอีฟญิดดัน (อ่อนมาก)

3.   ฐานะของหะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

หะดีษเฎาะอีฟญิดดันมีฐานะสูงกว่าหะดีษเมาฎูอฺและต่ำกว่าหะดีษเฎาะอีฟ (หะดีษเฎาะอีฟธรรมดา)  เนื่องจากผู้รายงานในสะนัดมีสถานภาพที่ต่ำกว่า

4.   สถานะของหะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

หะดีษเฎาะอีฟญิดดันไม่สามารถให้การสนับสนุนหะดีษเฎาะอีฟที่มาจากสาเหตุความบกพร่องในกระบวนการรายงานและความบกพร่องในแง่ความจำของผู้รายงาน  และยังไม่สามารถรับการสนับสนุนจากสายรายงานอื่นอีกด้วย  แม้ว่ามีกระแสรายงานมากมายก็ตาม  เนื่องจากความบกพร่องของผู้รายงานหะดีษนี้เกี่ยวข้องกับคุณธรรม

5.   การรายงานหะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

ตามทัศนะของอุละมาอฺหะดีษไม่อนุญาตให้รายงานหะดีษเฎาะอีฟญิดดันที่เกี่ยวข้องกับเรื่องศาสนา  เว้นแต่จะระบุระดับของหะดีษอย่างชัดเจนหลังจากกล่าวหะดีษ

6.   การนำมาใช้เป็นหลักฐาน

ตามทัศนะของบรรดาอุละมาอฺไม่อนุญาต (หะรอม) นำหะดีษเฎาะอีฟญิดดันมาใช้เป็นหลักฐานและนำมาปฏิบัติตามในเรื่องต่าง ๆ ของศาสนาอิสลาม  เช่น เรื่องอะกีดะฮฺ  เรื่องอิบาดะฮฺ  เรื่องอะฮฺกาม  เรื่องอีมาน เรื่องคุณค่าของอะม้าล  เรื่องการสนับสนุนให้ทำความดีและห้ามปรามการทำความชั่ว  เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม เมื่อมีการขัดแย้งกันระหว่างหะดีษเฎาะอีฟญิดดันกับหะดีษเศาะหีหฺหรือหะดีษหะซัน  จะต้องปฏิบัติตามหะดีษเศาะหีหฺและหะดีษหะสัน เช่น  หะดีษของอิบนุอุมัร  และหะดีษอื่น ๆ ที่มีฐานะเดียวกัน ตัวอย่าง

عن ابن عمر رضي الله عنهما قال : قال رسـول الله صـلى الله عليه وسـلم : (( اذكروا محاسن موتاكم وكفوا عن مساويهم ))

ความว่า   จากอิบนุอุมัร  رضي الله عنهما  เล่าว่า เราะสูลุลลอฮฺ r กล่าวว่า “พวกเจ้าจงกล่าวสิ่งที่ดี ๆ ต่อคนตายในหมู่พวกเจ้า และจงปกปิดสิ่งชั่วร้ายที่พวกเขาได้กระทำไว้” (อัตติรมิซีย์  : 3/330)

หะดีษบทนี้เป็นหะดีษเฎาะอีฟญิดดัน เนื่องจากมีผู้รายงานคนหนึ่งชื่อ อิมรอน เบ็ญ อัลหุศ็อยนฺ อัลมักกีย์  อิมามอัลบุคอรีย์กล่าวว่า “มีสถานภาพเป็นคนมุนกัรหะดีษ” และ  หะดีษบทนี้ขัดแย้งกับหะดีษจากอาอิชะฮฺعنها  رضي الله และจากอานัส เบ็ญ มาลิก t

1)   หะดีษจากอาอิชะฮฺ رضي الله عنها กล่าวว่า  เราะสูลุลลอฮฺ r กล่าวว่า

(( لا تسبوا الأموات فإنهم قد أفضوا إلى ما قدموا ))

ความว่า   “พวกเจ้าอย่าสาปแช่งคนที่เสียชีวิตไปแล้ว เพราะพวกเขาได้จากในสิ่งที่พวกเขาได้ก่อไว้” (อัลบุคอรีย์ : 3/258, อันนะสาอีย์ : 4/53 และอัลบัยฮะกีย์ : 4/126)

2)   หะดีษจากอะนัส เบ็ญมาลิก t กล่าวว่า

مروا بجنـازة فأثنوا عليها خيراً، فقال النبي صـلى الله عليه وسلم : (( وجبتْ. ثم مروا بأخرى فأثنوا عليها شراً، فقال النبي صلى الله عليه وسلم : وجبتْ فقال عمر بن الخطاب رضي الله عنه : ما وجبت؟ قال : هذا أثنيتم عليه خيراً فوجبتْ له الجنة، وهذا أثنيتم عليه شراً فوجبتْ له النار، أنتم شهداء الله في الأرض )).

ความว่า พวกเขา (บรรดาเศาะหาบะฮฺ) ได้เดินผ่านมายัต มีบางท่านได้กล่าวสรรเสริญต่อมายัต ดังนั้น เราะสูลุลลอฮฺ r กล่าวว่า “แน่แท้เป็นเช่นนั้นจริง” และพวกเขาเดินผ่านมายัตอื่นอีก มี (เศาะหาบะฮฺ)บางท่าน กล่าวตำหนิต่อมายัตที่อยู่ในสุสานนั้น ท่านนบี r กล่าวว่า “แน่แท้เป็นเช่นนั้นจริง” อุมัร เบ็ญ อัลค๊อฏฏ๊อบถามว่า ที่เป็นเช่นนั้นจริงคืออะไร? ท่านนบีตอบว่า “คนที่พวกเจ้ากล่าวสรรเสริญ เขามีสิทธิ์ที่จะเข้าสวรรค์ และคนที่พวกเจ้ากล่าวตำหนิพวกเขานั้นก็มีสิทธ์ตกนรก พวกเจ้าก็เป็นพยานของอัลลอฮฺใน พื้นแผ่นดินนี้” (อัลบุคอรีย์ : 3/228, มุสลิม : 2/655 และอัลบัยฮะกีย์ : 4/126)

7.   ชนิดของหะดีษเฎาะอีฟญิดดัน

หะดีษเฎาะอีฟญิดดันแบ่งออกเป็น  2 ชนิด

ชนิดที่ 1      หะดีษมุนกัร

ชนิดที่ 2       หะดีษมัตรูก

ชนิดที่ 1   หะดีษมุนกัร

หะดีษที่มีสาเหตุมาจากความบกพร่องของผู้รายงานในแง่คุณธรรมที่มีลักษณะคือเฎาะอีฟญิดดัน มุนกัรหะดีษ  ฟิสกฺ  ฟุหฺชู เฆาะลัฏ   กัษเราะฮฺฆ๊อฟละฮฺ   และกัษเราะฮฺเอาฮามเรียกว่า  หะดีษมุนกัร

1.   นิยาม

หะดีษมุนกัร คือ  หะดีษที่รายงานโดยผู้รายงานที่เฎาะอีฟขัดแย้งกับการรายงานของผู้รายงานที่ษิเกาะฮฺ (อัลเฏาะหานะวีย์ : 42)  หรือหะดีษที่รายงานโดยผู้รายงานเป็นคนฟาสิก และอื่น ๆ 

2.   ตัวอย่างหะดีษมุนกัร

1)   หะดีษจากอะบูสะอีด อัลคุดรีย์ t กล่าวว่า เราะสูลุลลอฮฺ r   กล่าวว่า

(( إذا دخلتم على مريض فنفسـوا له في أجله، فإن ذلك لا يردّ شيئاً ويطيب نفسه )).

ความว่า “เมื่อพวกเจ้าเข้าเยี่ยมผู้ป่วย ก็จงทำให้เขามีความสบายใจ ในอะญัลของเขา เนื่องจากสิ่งนั้นไม่สามารถปฏิเสธได้แม้แต่นิดเดียว และจงปะน้ำหอมบนตัวของเขา” (อัตตัรมิซีย์ : 4/412)

หะดีษบทนี้เป็นหะดีษมุนกัร เนื่องจากมีผู้รายงานท่านหนึ่งชื่อว่า มูซา เบ็ญ มุฮัมมัด เบ็ญ อิบรอฮีม อัตตัยมีย์  มีสถานภาพเป็นคนมุนกัรหะดีษ

2)    จากอิบนุอุมัร t กล่าวว่า เราะสูลุลลอฮฺ r กล่าวว่า

 ((اذكروا محاسن موتاكم وكفوا عن مساويهم ))

ความว่า “พวกเจ้าจงพูดถึงสิ่งดี ๆ ในตัวผู้ตาย และจงปกปิดสิ่งชั่วร้ายที่เขาได้ก่อไว้” (อัตติรมิซีย์  : 3/330)

หะดีษบทนี้เป็นหะดีษมุนกัร (เฎาะอีฟญิดดัน)  เนื่องจากในสะนัดมีผู้รายงานท่านหนึ่งชื่อ อิมรอน เบ็ญ หุศัยนฺ อัลมักกีย์ ซึ่งอัลบุคอรีย์ กล่าวว่า: มุนกัรหะดีษ

3.   ฐานะของหะดีษมุนกัร

หะดีษมุนกัรเป็นส่วนหนึ่งของหะดีษเฎาะอีฟยิดดัน และหะดีษชนิดนี้มีฐานะต่ำกว่า หะดีษมัตรูก

4.   การนำมาใช้เป็นหลักฐาน

อุละมาอฺหะดีษมีความเห็นว่า ไม่อนุญาตให้รายงานหะดีษมุนกัรให้สังคมฟังนอกจากจะระบุสถานภาพของหะดีษอย่างชัดเจน  และไม่อนุญาตให้นำมาใช้เป็นหลักฐานในเรื่องต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับศาสนา

มีการเข้าใจผิดเกี่ยวกับระดับของหะดีษมุนกัรว่า เป็นหะดีษเฎาะอีฟที่สามารถนำมาใช้เป็นหลักฐานในส่วนที่เป็นหุก่มสุนัต เช่น  การละหมาดสุนัต   การถือศีลอดสุนัต  การทำความดี และการห้ามปรามทำความชั่ว เป็นต้น จากนิยามข้างต้นพอสรุปได้ว่า    หากพิจารณาลักษณะเดิมของสายรายงานที่เป็นเฎาะอีฟ หรือการรายงานของคนเฎาะอีฟที่ไม่ขัดแย้งกับการรายงานของคนษิเกาะฮฺ  หะดีษในลักษณะนี้จะถือเป็นหะดีษเฎาะอีฟ แต่การพิจารณาของการเป็นหะดีษมุนกัรนั้นก็ต้องพิจารณาระหว่างการรายงานของคน    เฎาะอีฟที่ขัดแย้งกับการรายงานของคนษิเกาะฮฺ ดังนั้น การตัดสินหะดีษเป็นหะดีษมุนกัรจะต้องพิจารณาจำนวนสายรายงานที่มีมากกว่าหนึ่งสายหรือสายรายงานที่มาจากการรายงานของคนฟาสิก เป็นต้น

ชนิดที่ 2   หะดีษมัตรูก

หะดีษที่มีสาเหตุมาจากความบกพร่องของผู้รายงานในแง่คุณธรรมคือ ถูกกล่าวหาว่าเป็นคนโกหก  มัตรูกหะดีษ และซาฮิบหะดีษ  หะดีษในลักษณะนี้เรียกว่า  หะดีษมัตรูก

1.   นิยาม

หะดีษมัตรูก คือ  หะดีษที่รายงานโดยผู้รายงานที่มีสถานภาพเป็นคนถูกกล่าวว่าเป็นคนโกหก  หรือซาฮิบหะดีษ  หรือมัตรูกหะดีษ (อัศศ๊อนอานีย์ : 252)

จากนิยามข้างต้นพอสรุปสาระสำคัญเกี่ยวกับหะดีษมัตรูก  2 ประการ

หนึ่ง      ลักษณะของผู้รายงานหะดีษมัตรูก

1. ผู้ที่ทราบกันอย่างแพร่หลายว่าเป็นคนที่ชอบพูดโกหก แต่ไม่เคยปรากฏการโกหกต่อหะดีษนะบะวีย์แม้แต่นิดเดียว

2. ผู้ที่ถูกกล่าวว่าเป็นคนโกหกต่อหะดีษนะบะวีย์

สอง      การเรียกชื่อหะดีษเป็นหะดีษมัตรูก

การเรียกหะดีษมัตรูกนั้นต้องประกอบด้วยเงื่อนไข  2 ประการคือ

1.  มีการรายงานหะดีษจากผู้รายงานเพียงคนเดียวเท่านั้น

2. หะดีษที่ถูกรายงานนั้นมีเนื้อหาที่ขัดแย้งกับหลักการทั่วไปของบทบัญญัติ(อิบนุ อัลเศาะลาหฺ : 43)

อุละมาอฺบางท่านเรียกหะดีษมัตรูก ว่า “หะดีษมัตรูหฺ” (อัศศ๊อนอานีย์ : 253)

2.   ตัวอย่างหะดีษมัตรูก

1.   หะดีษจากอัมรฺ เบ็ญ ชัมมัร อัลญุอฺฟีย์ อัลกูฟีย์ อัลชีอีย์  จากญาบิร จาก อะบูอัลฏูฟัยลฺ  จากอะลีและอัมรฺ  ทั้งสองท่านนี้กล่าวว่า

حديث عمرو بن شمر الجعفي الكوفي الشيعي، عن جابر، عن أبي الطفيل، عن علي وعمرو قالا : كان النبي صلى الله عليه وسلم يقنت في الفجر ويكبر يوم عرفة من صلاة الغداة، ويقطع صلاة العصر أخر أيام التشريق.

ความว่า  “ท่านนบี r อ่านกุนูตในละหมาดซุบฮฺ และท่านกล่าวตักบีรในวันอะรอฟาตตั้งแต่ละหมาดซุฮรฺและสิ้นสุดเวลาละหมาดอัศรฺ วันสุดท้ายของวันตัชรีก” (อัซซะฮะบีย์ : 2/268)

อิมามอันนะสาอีย์และอิมามอัดดารอกุฏนีย์กล่าวว่า  จากอัมรฺ เบ็ญ ชัมมัร  ท่านเป็นผู้รายงานมัตรูก (อัซซะฮะบีย์ : 2/268)

2.    จากอับดุลเลาะ เบ็ญ มัสอูด t เล่าจากท่านนบีมุฮัมมัด r กล่าวว่า

عن عبدالله بن مسعود رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم قال : ((من عزى مصابا فله مثل أجره)).

ความว่า “ผู้ใดที่ยกย่องในความถูกต้องแล้ว เขาจะได้รับผลบุญเท่ากับผลบุญของเขา” (อัตติรมิซีย์ : 3/376 และอัลบัยฮะกีย์ : 4/49 และอัตติรมิซีย์ : 3/376)

หะดีษบทนี้เป็นหะดีษมัตรูก  เนื่องจากในสายรายงานของหะดีษมีผู้รายงานท่านหนึ่งมีสถานภาพเป็นคนที่ถูกกล่าวหาว่าเป็นโกหกคือ  อะลี เบ็ญ อาเศ็ม (มุฮัมมัด เบ็ญ อัลลาน : 4/137)

4.            ฐานะของหะดีษมัตรูก

หะดีษมัตรูกเป็นส่วนหนึ่งของหะดีษเฎาะอีฟญิดดันมีฐานะต่ำกว่าหะดีษมุนกัรและสูงกว่าหะดีษเมาฎูอฺ

5.            การนำมาใช้เป็นหลักฐาน

การนำหะดีษมัตรูกมาใช้เป็นหลักฐานเหมือนกับการนำหะดีษมุนกัรเป็นหลักฐาน

โจทย์ฝึกหัดเพิ่มเติม

1.  หะดีษเฎาะอีฟญิดดันหมายถึงหะดีษอะไร ?

2.  การรายงานหะดีษเฎาะอีฟญิดดันมีวิธีการอย่างไร ?

3.  หะดีษเฎาะอีฟญิดดันจะนำมาใช้เป็นหลักฐานได้หรือไม เพราะเหตุใด ?

4.  หะดีษมัตรูกหมายถึงหะดีษอะไร ?

5.  หะดีษมัตรูกสามารถนำไปใช้เป็นหลักฐานได้หรือไม เพราะเหตุใด ?

6.   หะดีษมุนกัรหมายถึงหะดีษอะไร ?

7.  หะดีษมุนกัรจะนำไปใช้เป็นหลักฐานได้หรือไม เพราะเหตุใด ?

8.  มารยาทที่มีต่อหะดีษมัตรูกและหะดีษมุนกัรมีอะไรบ้าง ?